Kruszewo (województwo wielkopolskie)
52°58′24″N 16°39′37″E/52,973333 16,660278| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
988[2] |
| Strefa numeracyjna |
0-67 |
| Kod pocztowy |
64-850[3] |
| SIMC |
0530904 |
Położenie na mapie gminy Ujście  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu pilskiego  | |
| 52°58′24″N 16°39′37″E/52,973333 16,660278[1]
| |
Kruszewo – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie pilskim, w gminie Ujście.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa pilskiego.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Nazwa miejscowości pochodzi od mianownika liczby mnogiej słowa krusza, oznaczającego gruszę (drzewo owocowe). Dzikie grusze rosły bowiem wokół kruszewskiego pałacu oraz na terenie wielu tamtejszych gospodarstw i zagród, będąc najpospolitszymi drzewami w okolicy. Miejscowi określali je jako „krusze”, stąd też nazwa wsi – Kruszewo.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość historycznie należała do Wielkopolski, ma metrykę średniowieczną i jest notowana od początku XV wieku. Wymieniona została w 1403 po łacinie jako Cruschevo, 1469 Cruszewo, 1486 Kruszewo[4].
Według najwcześniejszego zapisu z 1403 biskup poznański Wojciech Jastrzębiec przeznaczył różne dziesięciny dla wikariuszy katedry poznańskiej, w tym m. in. z Kruszewa. W 1406 papież Grzegorz XII zatwierdził tę darowiznę. W 1508 miejscowość leżała w powiecie poznańskim Korony Królestwa Polskiego w parafii Czarnków. Była wsią szlachecką leżącą w dobrach czarnkowskich, własnością lokalnego wielkopolskiego rodu szlacheckiego Czarnkowskich herbu Nałęcz[4].
W 1506 Maciej z Czarnkowa zapisał posag i wiano swojej żonie Katarzynie na połowie posiadanych dóbr, które należały mu się w działach wraz z bratem Sędziwojem, w tym m. in. na części Kruszewa. W 1507 Maciej i Sędziwój Czarnkowscy synowie Sędziwoja Czarnkowskiego starszego, dzieląc między siebie dobra czarnkowskie, podzielili Kruszewo na dwie części. W 1513 Maciej oraz Sędziwój Czarnkowscy rozgraniczyli swoje wsie Kruszewo i Walkowice z Jabłonowem oraz Mirosławem koło Ujścia. Granica wsi rozpoczynała się przy drodze szamotulskiej biegnącej z Ujścia do Szamotuł[5].
W 1556 syn Sędziwoja kasztelan śremski Wojciech Sędziwój Czarnkowski otrzymał od brata Stanisława Sędziwoja Czarnkowskiego m. in. część wsi Kruszewo. W 1557 syn Macieja - Wojciech Czarnkowski otrzymał od braci m. in. części w Kruszewie. W 1558 tenże Wojciech otrzymał od Wojciecha Sędziwoja Czarnkowskiego części Kruszewa oraz części Nadolnego Młyna, a w zamian oddał mu połowę strugi Osuch oraz połowę wsi Biała koło Czarnkowa. Według umowy poddani Wojciecha Sędziwoja zachować mieli prawo do pastwisk w lasach kruszewskich. W 1580 roku wieś należała do Barbary z Górków Czarnkowskiej[5].
Wieś odnotowały historyczne księgi podatkowe. W 1469 wieś Kruszewo zapłaciła 14 grzywien kary, ponieważ nie ujściła wiardunków królewskich. W 1508 miejscowość zapłaciła wiardunki wojenne z 22 półłanków oraz dwóch karczm. W 1509 miał miejsce pobór podatków z 22 półłanków oraz dwóch karczm, a sołtys uprawiał 1,5 łana roli. W 1510 pobór odbył się z 21 półłanków. W 1553 zapłacono pobór z 2 działów: z działu synów Macieja Czarnkowskiego oraz z działu synów Sędziwoja Czarnkowskiego. Pobrano podatki z 11 i 3/4 łana, dwóch karczm, dwóch komorników, kowala, krawca oraz trzech kołodziejów. W 1577 podatki we wsi zapłacił kasztelan rogoziński Wojciech Czarnkowski syn Macieja. W 1580 pobór zapłaciła Barbara z Górków Czarnkowska wdowa po Wojciechu Czarnkowskim - od 10 łanów, 9 zagrodników, kowala, oraz karczmy posiadającej ziemię uprawną[5].
W 1749 roku wieś stała się główną siedzibą hrabiowskiego rodu Świnarskich. W 1870 roku hrabia Roman Świniarski wymienił z Wallenbergiem ziemię kruszewską na dobra w Obrze koło Chodzieży. Nowy właściciel rozebrał stare budynki i pałac (kryty jeszcze strzechą), by wznieść nowy – o neorenesansowej bryle, z okrągłą basztą, tak charakterystycznym do dziś elementem kruszewskiego krajobrazu. W kolejnych dziesięcioleciach kompleks pałacowy kilkakrotnie zmieniał swych właścicieli, a po 1918 roku również swe przeznaczenie. Mieściły się w nim bowiem: niższe seminarium duchowne, dom matki i dziecka, a po 1945 roku ośrodek zdrowia, dom dziecka, sanatorium i szpital fizjatryczny. W 1998 roku obiekt został sprzedany prywatnym właścicielom, którzy planują przekształcić go w centrum hotelowo-rekreacyjno-konferencyjne.
Istotny rozwój wsi nastąpił po 1909 roku, kiedy założono tu nową kolonię dla 20 niemieckich osadników, zbudowano wzdłuż głównej drogi w kierunku Piły. W 1918 mieszkańcy zorganizowani przez Jana Górznego przyłączyli się do powstania wielkopolskiego. W 1924 roku założono tutaj Kółko Rolnicze, a dwa lata później zakończono budowę kościoła pw. Świętego Wojciecha. W 1959 roku oddano do użytku Wiejski Dom Kultury. W 1996 roku rozpoczęto budowę kanalizacji i oczyszczalni ścieków, a rok później uruchomiono telefoniczną centralę cyfrową.
Komunikacja i media[edytuj | edytuj kod]
Przez Kruszewo wiodą trasy autobusów PKS Piła, PKS Wałcz oraz PHU „Badura-Małuch”. Dawniej istniała również linia kolejowa, jednak została zlikwidowana.
Wieś nie jest podłączona do infrastruktury sieci gazowej.
Ścieki odprowadzane są do lokalnej biologiczno-mechanicznej oczyszczalni ścieków.
Oświata[edytuj | edytuj kod]
W Kruszewie znajduje się Szkoła Podstawowa im. Kornela Makuszyńskiego, filia gminnej biblioteki oraz przedszkole.
Rozrywka i sport[edytuj | edytuj kod]
Rozrywkę zapewnia Wiejski Dom Kultury, który daje możliwość grania w bilard, grania w tenisa stołowego oraz darmowy dostęp do Internetu na czterech stanowiskach. W ciągu roku organizuje również wiele zabaw oraz dyskotek.
Znajduje się tu kompleks boisk „Orlik” z boiskiem do piłki nożnej oraz koszykówki lub siatkówki.
Przed budynkiem szkoły znajduje się również rekreacyjne boisko piłkarskie z trybunami.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Są tutaj także kościół parafialny pw. św. Wojciecha z 1928 r. oraz cmentarz. Świątynia przez wiele lat przyciągała uwagę ze względu na swoje otoczenie zbudowane z wielu głazów narzutowych. Kamienie gromadził były proboszcz kruszewskiej parafii – ksiądz Marian Derkaczewski. Wiele z nich miało szczególne znaczenie. Były to kamienie jubileuszowe, kamień św. Wojciecha i Jana Pawła II, grota Miłości, grota Zawierzenia Matce Bożej i inne. Całe otoczenie zostało zastąpione parkingiem przez proboszcza – księdza Jerzego Ranke, który dokonał również remontu świątyni.
We wsi znajduje się tzw. pałac w Kruszewie z 1749 r. o neorenesansowej bryle, z okrągłą basztą i otaczającym go parkiem – tak charakterystycznym do dziś elementem kruszewskiego krajobrazu. Obecnie w prywatnym, zamkniętym posiadaniu.
Zdrowie i bezpieczeństwo[edytuj | edytuj kod]
W Kruszewie znajduje się publiczny ośrodek zdrowia, gabinet dentystyczny oraz apteka. O bezpieczeństwo dba Ochotnicza Straż Pożarna (włączona do krajowego systemu ratowniczego).
Praca[edytuj | edytuj kod]
W Kruszewie do najważniejszych zakładów pracy należą „Zakład Zaopatrzenia Rolnictwa Aleksander Kudliński”, ośrodek nauki jazdy (przygotowujący do zdania egzaminu na prawo jazdy) WBP Services Kruszewo oraz „Tartak Stolarnia Edward Derek”.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 62713
- ↑ Wieś Kruszewo w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-03-07], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 632 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b Chmielewski 1988 ↓, s. 470–471.
- ↑ a b c Chmielewski 1988 ↓, s. 470-471.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stefan Chmielewski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. II (I-Ł) z.1, hasło: „Kruszewo”. Wrocław: Ossolineum, 1988, s. 470–471.
- Oficjalna strona Kruszewa
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Kruszewo, [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2010–2014.
